Adam Mickiewicz Dziady

Po omówieniu z uczniami kwestii wersyfikacji stosowanej przez Adama Mickiewicza zwracamy uwagę na to, czym jest rym, rytm i stopa rytmiczna w wierszu.

Ponieważ osią utworu jest 8-zgłoskowiec stychiczny (na 624 wersy 469, czyli 90% to ośmiozgłoskowiec świadomie zmieniający formę na wiersz nieregularny podczas wyklinaniu lub piosence Dziewczyny) przybliżamy uczniom kwestię średniówki i rytmu w wierszu w sposób namacalny.

Warto uświadomić uczniów na temat frazy logicznej w wierszu regularnym, która przypada na wyraz przed-średniówkowy. Na to, że autor świadomie umieszcza w nim logikę odczytu całej frazy, mając nadzieję, iż czytelnik znał będzie formę odczytu stopy rytmicznej wiersza, w którym tworzy twórca.

Podajemy uczniom przykłady. Omawiamy na podstawie innych dzieł autora – na przykład Pana Tadeusza kwestię regularności wiersza i średniówki. Zastanawiamy się wspólnie z uczniami, czy w przypadku Dziadów, części II zachodzi regularność lub nieregularność strofy i dlaczego? Czy każda z postaci mówi swoim rodzajem języka zapisanego w dziele? Jak zmienia się stopa rytmiczna? Wskazujemy konkretne przykłady w tekście.

Mówimy oczywiście o sensie w poezji, o końcu wersu i zadajemy pytania , czym wiersz różni się od prozy? Wskazujemy, na czym polega kunszt selektywności i logiki zapisu, ubioru historii i postaci w rytm i frazę logiczną wiersza.

etiuda 1:

Siadamy w kole, tak by widzieć i czuć grupę. Każdego z osobna i wszystkich naraz. Prosimy o wyciszenie i o to, by uczniowie zwrócili uwagę na to, ile osób jest w kole. By nie patrząc dokładnie na każdego poczuli grupowość, zbiorowość. Ćwiczenia są z pozoru proste. Chodzi o precyzyjne wykonanie.

Przywołując melodię : “Wlazł kotek na płotek i mruga” , prosimy o wspólne wyklaskanie tej melodii. Jeżeli pojawiają się błędy rytmiczne, bądź wykonanie nie jest wspólne, powtarzamy zadanie.

Następnie, w dalszym biegu ćwiczenia tę samą melodię wyklaszczemy po jednym ‘klasku’ na każdą przypadającą sylabę dla jednej osoby w kole w kierunku zgodnym do ruchu wskazówek zegara:

Wlazł – ko – tek – na – pło – tek – i – mru – ga…. itd.

Przypominamy przy okazji o podstawowym podziale na sylaby, o istocie i znaczeniu samogłoski w języku polskim.

Tu przewidujemy sporo pomyłek, co jest pokłosiem braku rytmiki w nauczaniu wczesnym i ogólnym. Podpowiadamy zatem uczniom, jaki jest klucz do wykonania tego zadania. Otóż melodię wraz z wspólnym wdechem należy “śpiewać wspólnie po cichu w głowie”. Wykonujemy to w jednym tempie i rytmie – wspólnie, grupowo – tyle tylko, że dana osoba klaszcze na konkretną, przypadającą na nią sylabę.

W miarę muzycznego uzdolnienia klasy ćwiczenie zostanie wykonane poprawnie lub nie. Następnie przechodzimy do etiudy 2.

etiuda 2:

Jedna osoba z grupy podaje rytm prostej, wymyślonej, krótkiej melodii. Rytm ten zostaje wymyślony podczas wspólnego siedzenia w kole. Wyklaskuje dany rytm. Wszyscy powtarzają wspólnie nadany przez jednego ucznia rytm. I tak po kolei każda osoba w kole. Zgodnie lub wbrew ruchowi wskazówek zegara.

Każdy z uczniów wymyśli i poda jeden krótki rytm do wspólnego wyklaskania.

etiuda 3:

Biorąc pod uwagę ludyczność treści utworu i formę inkantacji obrzędów, o jakich opowiada oraz funkcję występującego w nim Chóru prosimy uczniów o zapamiętanie tekstu Chóru:

“Ciemno wszędzie, głucho wszędzie,

Co to będzie, co to będzie?”

Podobnie jak w etiudzie 2 po kole każdy z uczniów proponuje rytm do wspólnego wyklaskania na wymienioną frazę. Wyklaskujemy (grupowo) proponowany rytm, następnie w tym samym rytmie skandujemy wyżej wymienioną frazę.

etiuda 4:

Koncentrując się na postaciach mistycznych w II części Dziadów omawiamy kwestię mistycyzmu w dziełach romantycznych. Omawiamy po kolei każdą z mistycznych postaci, rozwijając ten element twórczości. Zadajemy uczniom pytania dotyczące charakterystyki postaci mistycznych pojawiających się w kolejności w dziele.

Prosimy, by po krótkim zastanowieniu wyobrazili sobie, jaką postacią mistyczną chcieliby być podczas współcześnie odprawianych dziadach.

Przede wszystkim:

1. Jaki rodzaj cierpienia przynoszę jako zjawa? Jaki problem?
2. Wobec kogo mam roszczenia, pretensje, żal?
3. Kim konkretnie jestem – zwierzęciem, człowiekiem, ideą?

# wykonanie:

Prosimy uczniów chętnych o napisanie krótkiego wiersza zawierającego najważniejsze problemy postaci, którą określili w pierwszej fazie ćwiczenia.

Następnie prosimy ucznia o wyjście na korytarz i wejście w postaci i roli widma, które sobie wyobraził i wybrał oraz o posłużenie się tekstem skompilowanym przez siebie. Mogą to być pojedyncze słowa układające się w ciąg przyczynowo-skutkowy przerywane onomatopejami.

W tym czasie reszta klasy w rytmiczny sposób skanduje kwestię chóru nie zachodząc jednak na wypowiadany przez ucznia/widmo tekst:

“Mówcie, komu czego braknie,

Kto z was pragnie, kto z was łaknie?”

#wskazówki:

Zwracamy szczególną uwagę na rytmikę skandowania. Możemypoprosić , by lider klasy wyklaskał rytm (niekoniecznie ośmiozgłoskowy) – taki, jaki chce nadać całej klasie.

Zasada jest prosta: do klasy wchodzi ‘zjawa’ – po słowach klasy: “Mówcie komu czego braknie, kto z was pragnie, kto z was łaknie” zjawa wypowiada swoje kwestie, swój problem, swoje wierszowane zdania lub wyrazy (w zależności od umiejętności pisarskich uczniów). W każdej pauzie Chór powtarza rytmicznie skandowaną kwestię aż do eskalacji i finału.

Prosimy przy tym uczniów “grających” zjawę, by ich wypowiedź złożyła się w jakiś nieskomplikowany sposób w puentę. By na końcu “zagranej sceny/zadania” wypowiedzieli najważniejszą istotę swojego przybycia do sali.

Poruszamy przy okazji kwestię przejrzystości wypowiedzi i budowania dramaturgii – tak istotną przy retorycznych umiejętnościach w każdym zawodzie – nie tylko artystycznym.

etiuda 5:

Prosimy uczniów o przygotowanie rytmu współczesnego, znanego im utworu muzycznego, który ich zdaniem najbardziej oddaje charakter obrzędu dziadów, jaki znajduje się w czytanym wspólnie utworze dramatycznym.

Następnie eksperymentujemy z uczniami przy wspólnych kwestiach Chóru – zmieniając rytm ośmiozgłoskowy Adama Mickiewicza i przykładając inny rytm do tekstu frazy mickiewiczowskiej. Badamy wspólnie z uczniami, jak w innym rytmie funkcjonują słowa i znaczenia użytych przez autora treści.

Ćwiczenie polonistyczne wzbogacające pracę z tekstem literackim ( uwzględniają cele z podstawy programowej)

cele:

• praca z tekstem dramatu romantycznego
• ćwiczenia w redagowaniu

ćwiczenie 1

Dzielimy uczniów na trzy grupy. Każdy członek grupy wypisuje z dramatu Mickiewicza dowolne zdanie lub sekwencję zdań. Wybierają 3 najciekawsze lub takie, które pozwolą na zbudowanie nowej historii. Kiedy grupy napiszą już jakiś fragment i akcja zostanie zawiązana, zespoły wymieniają się kartkami, przy czym:

1. grupa 1 kontynuuje historię w konwencji komediowej
2. grupa 2 kontynuuje historię jako romans
3. grupa 3 kontynuuje historie jako horror.

Grupy dwa razy wymieniają się kartkami i dopisują koleje losów bohaterów w zadanej konwencji. Powstaje w ten sposób spójna historia, ale w trzech różnych stylach, co powoduje zabawne efekty. Dyskusja: w jaki sposób można kształtować nastrój i atmosferę w utworze? W jaki sposób została ona zbudowana w dramacie Mickiewicza?

Ćwiczenie 2

Uczniowie zastanawiają się, kim mógłby być nowy, dodatkowy bohater dramatu, gdyby żył w naszych czasach. Jaką winę, karę, zadośćuczynienie moglibyśmy mu przypisać? Dopisywanie nowej sceny dramatu romantycznego z uwzględnieniem jego cech. Co mogłoby znaleźć się w didaskaliach? Nie zapomnij o tym, że w dramacie widoczne jest ścieranie się elementów chrześcijańskich z pogańskimi, pojawiają się również motywy antyczne ( wyznacz je dla nowej postaci). Głośne odczytanie dopisanego fragmentu. Rozmowa o tym czy udało się zachowac spójnośc utworu, a jeśli nie- to dlaczego?